Сайа - Михалева Наталья Владимировна

КИИММИТ ТҮСПҮТ СИРИГЭР

Өрөспүүбүлүкэбит хайа да муннугар тиий: айар-суруйар идэҕэ ылларбыт дьон баар буолаллар. Улуустарга, куораттарга, өссө сорох нэһилиэктэргэ тыыннаах тыл кута-сүрэ буолар литература түмсүүлэрэ үлэлииллэр. Биллэн турар, түмсүүлэри иилиир-саҕалыыр тутаах тэрилтэнэн ханна баҕарар бибилэтиэкэлэр буолаллара өйдөнөр.

Норуот суруйааччыта Павел ХАРИТОНОВ-ОЙУКУ төрөөбүт Хаҥалаһын “саха киинэ түспүт сирэ, улууһа”буолар диэн сырыы ахсын өйдөтөр. Этэр эттэҕинэ диэбиккэ дылы, Саха сирин бары улуустарыгар Хаҥаластан төрүттээх сис ийэ, аҕа уустара баар буолаллар. Дэлэҕэ даҕаны, төрүччүтүн түөрбүт саха үксэ Дыгыҥҥа, Эллэйгэ тиийэ хаан тамайар тымыры-сыдьааны булуо дуо?

Онон, кулун тутар 21 - Поэзия аан дойдутааҕы күнүнүүн алтыһан, суругунан айымньыбыт төрүттэммитэ 125, Хаҥалас оройуоннааҕы бибилэтиэкэтин 90 сааһыгар Киин бибилэтиэкэ олохтоох “Өлүөнэ долгуннара” түмсүү уонна Саха сирин суруйааччыларын сойууһун өйөбүллэринэн литература кулууптарын уонна түмсүүлэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи Форумун тэрийбитэ дириҥ суолталаах буолла дии санаатым.

Бастакытынан, Форумҥа өрөспүүбүлүкэ бары эҥэрдэрин сирэйдиир түмсүүлэр тиийэн кэлэн уонна тэйиччиттэн олорон көхтөөх кыттыыны ыллылар. Иккиһинэн, өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ бэчээттиир-таһаарар тэрилтэлэрэ, уус-уран сурук сурунааллара бары кэриэтэ кытыннылар. Үсүһүнэн, суруйааччылар икки улахан сойуустарыттан айар-суруйар үгэннэригэр сылдьар, дьон-сэргэ билиниитин ылбыт суруйааччылар бииргэ тиийэн Форум үлэтин сүрүннэстилэр. Оннооҕор биһиги, Саргы Куо, Умсуура, мин буоламмыт, Поэзия күнүгэр түбэһэ түһэн бииргэ түһүлгэлээбиппититтэн сүрдээҕин үөрдүбүт, астынныбыт. Тоҕо диэтэххэ, тус-туһунан сойуустаах буолан, мунньахтарга, тэрээһиннэргэ бииргэлэспэккэ хаалабыт, олох буоллаҕына уста турар...

Дьэ, онон, суругунан айымньыбыт бэлиэ сылыгар сахалар “кииммит түспүт сирэ” – Хаҥалас улууһа, сурук-бичик умсулҕанын тула айар дьону түмпүтэ санааҕа чопчу, сүрэххэ күндү буолла. Форумҥа Поэзия, Уус-уран тылбаас, Кыра уонна хороччу улааппыт оҕолорго аналлаах литература сиэксийэлэрэ үлэлээтилэр. Биһиги манна эксперт быһыытынан кытынныбыт.

Хаҥаластар уран сурук түһүлгэтигэр сонун көрүҥү киллэрбиттэрин бэлиэтиим: ол ыҥырыылаах ыалдьыттары форум кыттыылаахтарын кытта сирэй көрүһүннэрии. Онон, мин Поэзия салаатын түстэһэн иһэн, маннык көрсүһүүгэ бардым. Аатым суруллан ыйаммыт ааннаах хос таһыгар “бырааска киирэргэ курдук” уочаракка суруттарбыттар кэккэлээбиттэр. Кинилэр 15-тии мүнүүтэ иһигэр миигинниин сэһэргэһиэхтээхтэр. Инньэ гынан, уран тыл умсулҕаныгар ылларбыт, айымньы туһунан тус көрүүлээх, ол туһунан ыйыталаһар түгэннэрдээх урут билбэт дьоммун кытта атах тэпсэн олорон анаан-минээн кэпсэтэр ураты туругу биллим. Ааҕааччылардыын, айааччылардыын күргүөм көрсүһүүлэр мэлдьи буолаллар, ол эрэн миэхэ диэн анаан ыйытыылардаах бэйэлэрэ суруйар дьон уочараттаан киирэллэрэ кырдьык – ураты. Ол курдук Умсуура, Ойуку эмиэ суруттарбыт баҕалаахтары кытта көрсүстүлэр.

Быыһыгар, элбэхтэ бэйэм илии баттаатым, илии баттааһыннаах кинигэлэри бэлэх эмиэ туттум. Олохтоох телестудия редактора Уйбаан Уйгуурап диэн эбит. Кини мин УЙГУРБУН түөһүгэр ыга тутан кэлэн кинигэбэр илии баттатта. Бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ УЙГУР кинигэтэ ааҕыллан-ааҕыллан хайы сах эргэрэ охсубутун, хос таһаарыыны күүтэллэрин эттилэр.

Литература түмсүүлэрэ ханна күүскэ, ханна – уота-күөһэ суох үлэлииллэр. Кинилэр үлэлэрэ күөдьүйэн бардаҕына өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сурук-бичик, айымньы, кинигэ, сурунаал, хаһыат, ааҕыы, ийэ тыл, саҥарар саҥа кыһалҕалара инники күөҥҥэ тахсыа этилэр. Бу түмсүүлэр суруйар дьону эрэ ииппэттэр, кинилэр ааҕааччыны иитэллэр, тыа дьонун кутун-сүрүн иччилииллэр. Онон, салалта, дьаһалта үлэһиттэрэ хаҥаластар курдук, олохтоох түмсүүлэргэ күүстээх болҕомтолорун уураллара ирдэнэр.

Биллэн турар, суруйар баҕалааҕы, өскө, айылҕаттан дьоҕура суох буоллаҕына, сүүс да сүбэни биэрэҥҥин суруйааччы оҥорбоккун. Ол эрэн, кынаттаах ат тэһиинин туппуттар кини уорҕатыгар ойон тахсалларыгар идэтийбит суруйааччылар өйөбүл буолар биир да тыллара улахан суолталаах буолуо.

Суруйааччылар сойуустара, бэчээттиир-тарҕатар тэрилтэлэр маннык түмсүүлээхтик үлэлээтэхпитинэ суруйар идэ чочуллан, уус-уран айымньыларбыт таһымнара үрдүө этэ. Оччоҕо эрэ дьон сахалыы суруллубуту ааҕарга тардыһыылара күүһүрэр кыахтаах.

Маннык суолталаах түһүлгэни түстээбит Хаҥалас оройуоннааҕы бибилэтиэкэтин бары үлэһиттэригэр, дириэктэр Ираида АДАМОВАҔА, Хаҥалас оройуонунбаһылыгын эбээһинэһин толорооччу Василий АНДРЕЕВКА махталбын тиэрдэбин.

Форум түмүгэр норуот суруйааччыта, бэйэтин улууһун, бүтүн Саха сирин дойдуга бэриниилээх улахан киһитэ - Павел ХАРИТОНОВ-ОЙУКУ аатын Хаҥалас оройуоннааҕы бибилэтиэкэтигэр иҥэрэргэ сиэрдээх тыл көтөҕүлүннэ.

САЙА, СӨ норуотун суруйааччыта